Авторлар: Оспанов Е.А.

Аңдатпа. Мақалада ұшуды жоспарлау бағыттарын математикалық модельдеу
қарастырылады. Дәлдік пен сәйкестіктің математикалық есептеулері талданады.

Түйін сөздер: Математика, модельдеу, есептеу эксперименті, динамика, бағдарламалық
қамтамасыз ету, басқару элементтері, қозғалыс.

Авторлар: Рысбекова А.А.,Керибаева Т.Б.,Әбдіматова Т.Д., Сейфула Г.Н.,Тойлыбай Ө..

Аңдатпа. Әуе кемелерінің экипажы мен жолаушыларының тіршілігін қамтамасыз ету жүйелерін жаңғырту авиациялық қауіпсіздіктің маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Міне, қазіргі заманғы ұшақтардың тіршілігін жақсартқан технологияның кейбір жетістіктері:
оттегі жүйелері, кабинаның қысымын бақылау, шұғыл эвакуация жүйелері, жетілдірілген сүзу жүйелері. Жалпы, әуе кемелерінің экипажы мен жолаушыларының тіршілігін қамтамасыз ету жүйелерін жаңғырту әуе сапарларының қауіпсіздігі мен жайлылығын едәуір арттырды. Осы
озық жүйелердің арқасында жолаушылар мен экипаж ұшу кезінде өздерін қауіпсіз және сенімді сезінуі мүмкін. Жерде де, ғарыштық жағдайда да қолданылатын бұл жұмыста қарастырылған технологияларға келетін болсақ, ғарышқа ұшуға арналған тіршілікті қамтамасыз ету жүйесін
авиацияға біріктіру ғылыми маңыздылыққа да, практикалық маңыздылыққа да ие болуы мүмкін. Ғылыми тұрғыдан алғанда, ғарыш саласынан авиацияға тіршілікті қамтамасыз ету жүйесін біріктіру тиімдірек және тұрақты тіршілікті қамтамасыз ету жүйелері биіктікте ұшу кезінде әртүрлі факторлардың адамға әсері туралы жаңа деректерді бере алады. Практикалық тұрғыдан алғанда, ғарыш саласынан авиацияға тіршілікті қамтамасыз ету жүйесін біріктіру,сіресе ұзақ қашықтыққа ұшу жағдайында ұшу қауіпсіздігі мен жайлылығын айтарлықтай жақсарта алады.

Түйін сөздер: ғарыш, ұшу қауіпсіздігі, ресурс, авиация, Ұлттық аэронавтика және ғарыш басқармасы, Халықаралық ғарыш станциясы.

Авторлар: Әлібекқызы Қ.

Аңдатпа. Көп кірісті көп шығыс (MIMO) берілісін көрінетін жарық байланысы (VLC)жүйелерінің сыйымдылығын арттыру үшін пайдалануға болады. Бұл тәсіл микрожарық
шығаратын диод (µLED) массивтерін пайдаланумен жақсы үйлеседі.Бұл мақалада біз VLC-MIMO бейнелеу жүйесін жеке адрестелетін microLED дискілерінің 2D массивін және біріктірілген CMOS негізіндегі қабылдағышты қолданып көрсетеміз. ~920 Мбит/с жалпы деректерді беру жылдамдығы 1 м қашықтықтағы төрт параллельді арна арқылы жүзеге асырылады.Деректерді тасымалдау жылдамдығын одан әрі арттыру жүйе құрамдас бөліктері мен жұмыс жағдайларын оңтайландыру арқылы мүмкін болады.
Түйін сөздер: көрінетін жарық байланысы, бірнеше кіріс және бірнеше шығыстар, оптикалық сымсыз байланыс.

Авторлар: Керибаева Т.Б.., Рысбекова А.А., Абдиматова Т.Д., Тойлыбай О., Сейфула Г.Н.

Аңдатпа. Композициялық материалдар ұшақ құрылымында жиі кездесетін
материалдардың бірі. Авиацияда композиттерді қолданудың маңыздылығы жоғары
болғандықтан, механикалық қасиеттермен бірге салмақ азайтуды қамтамасыз ету үшін,
сонымен қатар апатты сәтсіздіктердің алдын алу үшін сенімді бұзбайтын бақылау әдістері
қажет. Бұл мақалада осы саладағы қазіргі жағдайға шолу жасалады және маңызды авиациялық
композиттердің тұтастығын бағалау кезінде бұзбайтын бақылаудың ренгендік әдістері
кездесетін жетістіктер мен қиындықтарға баса назар аударылады. Зақымдануды анықтау және
ұшақтардың бастапқы және қайталама конструкцияларында пайдалану үшін және композиттік
материалдардың сипаттамаларын анықтау үшін бұзбайтын бақылаудың озық
сертификатталған әдістеріне назар аударылады.

Түйін сөздер: акустикалық эмиссия; ұшу аппараттарының композициялық
конструкциялары; бұзбайтын бақылау; рентгенография және томография

Авторлар: Адиканова С.

Аңдатпа. Бұл жұмыста мұнай-газ саласындағы ұңғымаішілік үздіксіз мониторинг
мәселесі көрінетін жарықта (VLC) байланысты пайдалану есебінен тиімді шешілетіні алғаш
рет көрсетілген. Сенімді, икемді және арзан әдіс бола отырып, VLC операторлардың өндіріс
тиімділігін сақтау және газ ұңғымаларының жұмысын оңтайландыру қажеттілігін
қанағаттандыра алады. Ұсынылған VLC жүйесі жарық шығаратын диодты (LED) таратқышты
және бір фотонды қар көшкіні диоды (SPAD) деп аталатын жоғары сезімтал жалғыз фотонды
анықтайтын қабылдағышты пайдаланады. Соңғысы алыс қашықтықтағы байланысты
қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады және газ құбырында қоршаған жарық жоқ екендігі
қолданылады. Атап айтқанда, қоршаған жарықтың болмауы фотонды санау режимінде жұмыс істейтін абылдағышта жоғары сигнал/шу қатынасын (SNR) қамтамасыз етеді. Бұл зерттеуде жүйенің
биттік қателік коэффициенті (BER) өнімділігі ұзындығы 4 км металл құбыр үшін модельденеді.ұсынылған жүйенің дәстүрлі әдістермен салыстырғанда энергия тиімділігі
жоғары екендігі көрсетілген, бұл маңызды, өйткені таратқыш батареямен жұмыс істейді деп
болжанады. Сонымен қатар, ber теориялық өнімділігі есептеледі және модельдеу
нәтижелерімен салыстырылады.

Түйін сөздер: сымсыз оптикалық байланыс (OWC), көрінетін жарық байланысы (VLC),
фотонды қабылдағыш, бір фотонды көшкін диоды (SPAD).

Авторлар: Сосунова Д.Ю., Каримов Б.А.

Аңдатпа. Көлік логистикасының негізгі міндеті материалдық ресурстарды
тасымалдауды ұтымды ету болып табылады. Бұл мәселенің шешімі-белгілі бір жүктерді
тасымалдау үшін көлік түрін таңдау, сонымен қатар маршруттың оңтайлы моделін құру. Бұл
мақалада біз тасымалдаудың ең қолайлы әдісін анықтауға болатын сараптамалық бағалау
әдісін қарастырамыз.

Түйін сөздер. Көлік, жүк тасымалы, көлік түрлері, сапа критерийлері, сараптамалық
бағалау әдісі, көлік мәселесі.

Авторлар: Абдулла Саид

Аңдатпа. Ауғанстанда күнделікті билік үшін күрес, кең таралған сыбайлас жемқорлық
және көптеген мәселелер күшейіп, ұлттық бірлік үкіметіне әсер етті. Елдің өмір сүруі
халықаралық көмек арқылы қамтамасыз етілді. Ауғанстанның сарапшылар желісі 2018 және
2019 жылдардағы парламенттік және президенттік сайлауда басқарушылық пен электр
алаяқтық болғанын хабарлайды. Ауғанстандағы екі партия елде тұрақты саяси шиеленіс
тудырды. Ауғанстан үкіметі белгілі бір мағынада зорлық-зомбылық пен қауіпсіздіктің
жоқтығынан зардап шекті. Елдің әлеуметтік-саяси басқаруы қауіпсіздік мәселелерін тиімді
шешуге бағытталмады. Сонымен қатар, COVID-19 пандемиясының таралуына байланысты ауған халқының тоқсан пайызы экономикалық, экологиялық дағдарыстар мен қауіпсіздік мәселелерінен зардап шекті. 2004 жылғы алғашқы сайлаудан кейін тағайындалған парламенттік сайлау баяу
дайындыққа байланысты бірқатар мәселелерге әкелді. Ауғанстан халқы мықты үкімет құруды
жөн көреді-бұл Ауғанстандағы президенттік сайлаудан алынған сабақ болды. Бұзушылықтар
мен алаяқтық дауыс беру схемаларының әртүрлі түрлерін көрсетеді. Бұл зерттеуде
сайлаушылардың келуіне негізделген Ауғанстандағы президенттік сайлауға қатысты
мәселелер қарастырылды. Елдің жанжалдан кейінгі жағдайы Ауғанстандағы сайлаушылардың
келуінің артуына немесе азаюына себеп болды. Президенттік және парламенттік сайлау
барысында елдегі әлеуметтік-саяси және экономикалық ахуалдың, сондай-ақ қауіпсіздік
саласындағы ахуалдың өзгеруі талданды. Әр жылдары өткен Ауғанстан парламенттік
палаталарының отырыстары тіркелген сайлаушылардың саны, бюллетеньдер мен нақты
дауыстар негізінде талданды.

Түйін сөздер: парламент, президенттік сайлау, Ауғаныстан халқы, экономикалық ахуал,
үкімет, сыбайлас жемқорлық.

Авторлар: Нәби Н.Б., Сапашев О., Рахметова Р.С.

Аңдатпа. Ақпараттық технология мен ғылымның өте жылдам қарқынмен дамуына
байланысты адамның білімі мен іскерлігіне де жоғары талаптар қойылуда. Соның ішінде
тұлғаның қалың көпшілікпен, жеке тұлғамен дұрыс қарым-қатынас орната алуы да бүгінгі
күннің алдыңғы қатарлы меңгеруге тиіс дағдыларының бірі болып отыр. Жасыратыны жоқ,
бүгінгі күні тіл тазалығына, сөздердің арқалайтын мән-мағынасына, әдеби тілдік нормаларға
мән берілмейтін коммуникация жасау қалыпты жағдай болып барады. Сол себепті де бүгінгі
білім беру үдерісінде оқушыға айтылым дағдысын дұрыс меңгерте білу талабы туындап отыр.
Тіл сабақтарын оқытуда айтылым әрекетінің қарым-қатынас орнатуда дұрыс орындалуы
маңызды. Әдістемелік еңбектерде «сөйлеу» деп қарастырылып жүрген терминді «айтылым»
деп, сөйлеуден ара жігін ажыратып, өз алдына жеке қарастырудың өзіндік ерекшеліктері мен
құрылымы қалыптасып келеді. Айтылымды оқыту мен оның әдіс-тәсілдері турасында
шетелдік және отандық әдіскерлер арасында сан түрлі тұжырымдар мен пікірлер айтылып,
әдістемелік оқу құралдары мен зерттеу жұмыстары жарық көрді. Айтылым белгілі бір
коммуникативтік мақсатты арқалай отырып сөйлеу процесі арқылы жүзеге асырылады.
Айтылым әрекетін сабақта ұйымдастыру арқылы оқушының ойы мен өзіндік тұжырымдарын
дұрыс жеткізе алуға дағдыландырамыз. Дағды өз кезегінде күнделікті сабақта үздіксіз
қайталанатын, соның негізінде автоматты түрде жасауға дейін жеткізілген үдеріс. Сондықтан
да қазіргі білім беру парадигмасы оқушы бойында дұрыс білім-іскерлік дағдылардың
жиынтығын қалыптастыруды мақсат етіп қойып отыр. Мақалада айтылым әрекеті мен оны
меңгертудің әдіс-тәсілдері, 4К моделі тұжырымдамасына негізделген нақты тапсырмалар
үлгісі арқылы оқушыға меңгерту жолдары ұсынылады.

Түйін сөздер: айтылым әрекеті, 4К моделі, сыни ойлау, қарым-қатынас, ынтымақтастық, тілдік комбинациялар, оқыту әдістері, таным.

Авторлар: Ақбаева А.Н., Ақбаева Л.Н.

Аңдатпа. Мақалада Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың 2023 жылғы 1 қыркүйектегі
«Әділ Қазақстанның экономикалық бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауының негізгі
ережелеріне терең саясаттанушылық талдау берілген. Жолдауда президент Тоқаев елдегі
қалыптасқан жағдайға шолу жасады, орта мерзімді кезеңдегі жұмыстың негізгі бағыттарын
белгіледі, қоғамдық өмірдің барлық «ауыр» нүктелерін қамтыды және Үкімет алдына біздің
қоғам дамуының нақты векторларын қойды. Президенттің ойынша, 2022 жылы жүргізілген
саяси жаңғырудың жалғасы енді құрылымдық экономикалық өзгерістер болуы тиіс.
Осылайша, елімізде «азамат – бизнес – мемлекет» триадасында қарым-қатынастарды терең
қайта құру күтіп тұр. Президент Тоқаев Қазақстанның қуатты экономикалық серпіліс жасауға
мүмкіндігі бар деп есептейді. Сондықтан абстрактілі жетістіктерге емес, азаматтардың өмірін
нақты жақсартуға негізделген жаңа экономикалық модельге кезең-кезеңімен, бірақ батыл және
батыл көшу керек.
Үш қағида – әділеттілік, инклюзивтілік және прагматизм – елдің жаңа экономикалық
бағытын айқындаушы болуға тиіс. Қазақстанның экономикалық дамуының жаңа парадигмасы
біздің бәсекелестік артықшылықтарымызды тиімді пайдалануға, сондай – ақ өндірістің барлық
негізгі факторлары-еңбек, капитал, ресурстар мен технологиялардың әлеуетін ашуға
негізделетін болады. Жаңа экономикалық саясат аясында ұзақ мерзімді эфемерлік мақсаттар
қою тәжірибесін ұмытып кету керек. Осы Жолдауда баяндалған барлық міндеттер үш жыл
ішінде шешілуі тиіс, ең күрделісі бойынша басқа да нақты мерзімдер айқындалатын болады.
Мақала авторлары Президенттің 2023 жылғы Жолдауын қазақстандық қоғамның жаңа саяси
күн тәртібі деп санайды, онда қалыптасып жатқан саясаттың негізі орта таптың нығаюына
ставка болады.

Түйін сөздер: әл-ауқат мемлекеті, климаттық күн тәртібі, банк секторы, мемлекеттік
қызмет, кадр саясаты, саяси жаңғырту, зияткерлік платформа, либералды-демократиялық
құндылықтар.